James Gleick · Ταξίδι στον χρόνο
[βιβλία Ο Gleick είναι από τους αγαπημένους μου συγγραφείς στον τομέα του. Ακόμα θυμάμαι τον ενθουσιασμό που είχα την πρώτη φορά που διάβασα το πρώτο του βιβλίο το “Χάος”. Επίσης και η “Πληροφορία” είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο με πολύ ενδιαφέρον θέμα και ανάλυση.
Στο παρόν βιβλίο, το θέμα είναι αρκετά διαφορετικό από τις προηγούμενες δουλειές του Gleick, με την έννοια ότι δεν είναι αμιγώς επιστημονικό, θα έλεγα περισσότερο καλλιτεχνικό, ποιητικό και φιλοσοφικό.
O Gleick αρχίζει την έρευνα από την λογοτεχνία και ακολουθεί την εξέλιξη της ανθρώπινης νόησης και φαντασίας γύρω από την έννοια του ταξιδιού στο χρόνο στην λαϊκή κουλτούρα, την φιλοσοφία και τις επιστήμες του 20ου αιώνα.
Παραθέτει πάρα πολλές πηγές και παραπομπές και καθώς προσπαθεί να κρατήσει μια χρονολογική σειρά (διόλου οξύμωρο αυτό :)) αρχίζουν και διαφαίνονται στον αναγνώστη τόσο οι πόθοι και τα όνειρα των ανθρώπων του παρελθόντος όσο και η βασική ιδέα του Gleick.
Η οποία είναι η εξής. Καταρχάς θεωρεί ότι οι αναζητήσεις για το ταξίδι στον χρόνο απορρέουν από την ανάγκη του ανθρώπου να λυσει το πρόβλημα του θανάτου. Αυτό πιστεύει ότι είναι η κινητήριος δύναμη. Εν συνεχεία συγκρίνει τις τάσεις στις αρχές του 20ου αιώνα με τον 21ο και βλέπει ότι σήμερα δεν έχουμε να περιμένουμε κανένα έτος-ορόσημο και οι πόθοι των ανθρώπων φαίνονται να ειναι πολυ πιο ρηχοί - τουλάχιστον από άποψη φαντασίας. Ο Gleick θεωρεί ότι μάλλον ευθύνεται ο νέος κόσμος των κινητών και των social media με τις δισεκατομμυρία διαστάσεις του (μιας και κάθε κινητό ειναι εν δυνάμει αλληλοσυνδεμένο με όλα τα υπόλοιπα) και την διαστρέβλωση του χρόνου. Tο μέλλον καταναλώνεται άμεσα, μπερδεύεται συνεχώς με το παρόν και το παρελθόν, τα timelines των χρηστών δεν είναι αμιγώς χρονολογικά και το παρόν έχει μια πολύ ασταθή μορφή.
Φράσεις που μου άρεσαν
Κανείς δεν γνωρίζει τι είναι πραγματικά ο χρόνος και το φως.
“Απλώς σκιές” είπε ο Μινκόφσκι. Αυτό δεν ήταν απλώς ποίηση. Το εννοούσε σχεδόν κυριολεκτικά. Αν ο κόσμος, ο απόλυτος κόσμος ειναι ένα τετραδιάστατο συνεχές, τότε όλα όσα αντιλαμβανόμαστε σε οποιαδήποτε στιγμή είναι μια τομή από το όλον. Η αίσθησή μας για τον χρόνο: μια αυταπάτη.
Η μνήμη είναι, και ταυτοχρόνως δεν είναι το παρελθόν μας. Δεν είναι καταγεγραμμένη όπως φανταζόμαστε μερικές φορές. Δημιουργείται και συνεχώς αναδημιουργείται.
Για τον Έντινγκτον, όμως, αυτός ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής ήταν ο κατεξοχήν θεμελιώδης νόμος, εκείνος ο οποίος κατέχει την υπέρτατη θέση ανάμεσα στους νόμους της Φύσης, εκείνος ο οποίος μας δίνει τον χρόνο.
“Ένα στοιχείο τυχαιότητας”, είπε ο Έντινγκτον, “εισάγει το αμετάκλητο στον κόσμο”.
O Ηράκλειτος έλεγε κάτι σημαντικό. Ο κόσμος βρίσκεται σε συνεχή ροή. Ο Παρμενίδης υιοθέτησε μια διαφορετική άποψη: η αλλαγή είναι μια απάτη των αισθήσεων.
Η μνήμη είναι αναδρομική και αυτο-αναφορική.
Ο χρόνος διακλαδώνεται συνεχώς προς αναρίθμητα μέλλοντα.
Η εμπειρία της αιωνιότητας εδώ και τώρα είναι ο σκοπός της ζωής.
Τίποτα δεν αντέχει παρά μόνο τα πράγματα που έχουν σβήσει.
Η νοσταλγία είναι αέναη … κάθε εποχή θρηνεί για το χαμό μιας άλλης εποχής.
Το παρόν ποτέ δεν θα μας φανεί ικανοποιητικό, γιατί η ίδια η ζωή δεν ειναι ικανοποιητική.
Φοβού τον πολιτικό που φιλοδοξεί να γράψει ιστορία.
Όσο για τον ίδιο τον χρόνο: “ο χρόνος δεν ορίζεται από τον χρόνο”
Όπως και ο ίδιος ο Αϊνστάιν είχε πει σε μια προηγούμενη περίσταση: “Ο χρόνος και ο χώρος είναι τρόποι με τους οποίους σκεφτόμαστε, όχι συνθήκες στις οποίες ζούμε”
Οι ντετερμινιστές, φυσικά, πιστεύουν ότι η επιλογή είναι μια ψευδαίσθηση.
Αναφορικά με τον χώρο, η βαθύτερη πραγματικότητα είναι το δίκτυο των σχέσεων ανάμεσα σε όλες τις οντότητες που τον γεμίζουν.
Ο χρόνος είναι το μέτρο της αλλαγής.
Χάιντεγκερ: “Αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο μόνο επειδή γνωρίζουμε ότι πρέπει να πεθάνουμε”
Ερωτήσεις
Αν δεν υπήρχε αυτό που ονομάζουμε χρόνο, τι θα γίνοταν;
Σε ένα σύμπαν κενό από ύλη θα υπήρχε ο χώρος;
Μπορεί να υπάρχει μνήμη χωρίς συνείδηση;
Πώς μάθαμε να διακρίνουμε την μνήμη από την εμπειρία;