Η κρίση σαν ευκαιρία
[κείμενα Ας φανταστούμε για λίγο το εξής υποθετικό σενάριο: Είμαστε πίσω στις αρχές του 2020, η πανδημία έχει μόλις ξεκινήσει. Μια υπερομάδα επιστημόνων από όλο τον κόσμο έχει συσταθεί και όλα τα μεγάλα ερευνητικά εργαστήρια συνεργάζονται για την δημιουργία θεραπείας και εμβολίου το συντομότερο δυνατό. Κάποια στιγμή μέσα στον χρόνο καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα εμβόλιο. Συντονίζουν όλες τις κοινωνίες που μπορούν να το κατασκευάσουν και αρχίζει μαζικά η παραγωγή του. Με κάποιο τρόπο, καταφέρνουν οι κοινωνίες να συννενοηθούν για την διάθεση και εμβολιασμό των ανθρώπων. Στο τέλος του 2021 ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού ειναι εμβολιασμένο, η πανδημία έχει υποχωρήσει, ο πλανήτης μπορεί να κοιτάει με περισσότερο αισιοδοξία το μέλλον.
Η σύγκριση με το τι πραγματικά έχει συμβεί είναι αβυσσαλέα. Η πανδημία έχει αναδείξει τα πιο ανταγωνιστικά και εγωιστικά αντανακλαστικά των κοινωνιών. Ελαχιστες κοινωνίες έχουν τεχνολογική πρόσβαση στην κατασκευή τέτοιου είδους εμβολίων, η διάθεση ακολουθεί καθαρά ταξικά κριτήρια, με τις πλουσιότερες κοινωνίες να ευνοούνται σαφέστατα και τις φτωχότερες να έπονται κατά πολύ. Σε περίπτωση που ο covid δεν υποχωρήσει θα έχουμε μια ακόμη διάσταση διάκρισης των ανθρώπων αναλογα την προστασία και ιατρική μέριμνα που θα έχουν δεχθεί..
Μπορεί κάποιος να αντιτείνει ότι το πρώτο σενάριο είναι αδύνατο και δεν λειτουργούν έτσι τα πράγματα. Ας το εξετάσουμε όμως λίγο καλύτερα αυτό. Υπάρχουν παραδείγματα στον πλανήτη που ζούμε, στα οποία το παραγόμενο έργο ανθρώπων να διατίθεται δωρεάν προς όλους ή στην διάθεση οποιουδήποτε να το αντιγράψει ή χρησιμοποιήσει; Φυσικά και υπάρχουν, το GPS, το Wikipedia, το ίδιο το Internet και η πενικιλλίνη είναι κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα. Πώς προέκυψαν αυτά; Με δύο τρόπους, είτε με την θέληση του δημιουργού να δοθεί δωρεάν και ελεύθερα - είναι η περίπτωση του Wikipedia - είτε με την θέληση μιας κοινωνίας να το διαθέσει προς υπόλοιπο κόσμο - η περίπτωση του GPS και του Internet. Και έχουν ωφεληθεί οι κοινωνίες από τέτοιες ενέργειες; Θα έλεγα πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη ωφέλεια από τέτοιους είδους ενέργειες. Εκατομμύρια ζωές έχουν σωθεί ή βοηθηθεί με ποικίλλους τρόπους. Εφόσον όντως συμβαίνει το παραπάνω και εφόσον δεν υπάρχει σοβαρός αντίλογος περί αυτού, γιατί δεν ασκούμαστε περισσότερο σε τέτοιες ενέργειες που θα βοηθήσουν τον κόσμο;.
Στο παραπάνω βλέπω δύο σημαντικά εμπόδια. Το πρώτο αφορά την εγγενής τάση των ανθρώπων να ξεχνούν τα αυτονόητα ή την βάση πάνω στην οποία πατούν. Ελάχιστοι ξέρουν ότι το GPS ηταν έργο του αμερικάνικου στρατου για εσωτερική χρήση και ότι δόθηκε προς όλους όταν ανακαλύψαν ότι μπορει να χρησιμοποιηθεί για τον εντοπισμό επιβατικών αεροσκαφών. Προφανώς έχει κόστος, το έχει αναλάβει αυτή η κοινωνία και στους υπόλοιπους φαίνεται σαν αυτονόητο. Το δεύτερο είναι η επικράτηση του κέρδους και η κοντόφθαλμη λογική μιας οικονομίας που θέλει να λογαριάζει την απόκτηση χρημάτων σαν πιο ουσιαστική από την καταστροφή του περιβάλλοντος ή την απώλεια οικοσυστημάτων ολόκληρων και ανθρώπινων ζωών.
Δεν βρίσκω εύκολες λύσεις στα δύο παραπάνω. Οφείλουμε να ανατρέψουμε πολλές κραταιές απόψεις που έχουν επικρατήσει μέσω της συγκεκριμένης οικονομικής οργάνωσης των κοινωνιών. Γιατί προφανώς μια οποιαδήποτε ανάλυση ακόμα και κάπως βιαστική όπως αυτή θα καταλήξει πάλι στην πηγή των προβλημάτων που είναι ο καπιταλισμός.
Γιατί θεωρώ ότι η κρίση αυτή μπορει να είναι ευκαιρία; Σίγουρα όχι ευκαιρία οπως την εννούν εκείνοι που έχουν βγει κατα πολυ πλουσιότεροι, ή έχουν κερδοσκοπήσει πάνω στις ανάγκες του κόσμου. Θεωρώ ότι η ευκαιρία ειναι να αναδειχθούν οι αδυναμίες των κοινωνίων μας να λύσουν παγκόσμια προβλήματα, η συνειδητοποίηση ότι αυτοί που είναι υπεύθυνοι για τις τύχες του κόσμου έχουν ελάχιστη ικανότητα για επίλυση τέτοιων προβλημάτων, ότι το μέλλον μας επιφυλάσσει ακομα πιο δυσκολα προβληματα και ότι χρειαζόμαστε εναλλακτικους τρόπους σκέψης οργάνωσης και προετοιμασίας για την επίλυσή τους.
Επιπλέον ερωτήσεις για σκέψη
Μας αρέσει να βλέπουμε ταινίες με σουπερ ήρωες να λύνουν παγκόσμια προβλήματα. Γιατί μας αρέσει; Γιατί το θεωρούμε μόνο επιστημονική φαντασία;
Τι θα συνέβαινε αν ο Φλέμινγκ αξίωνε χρήματα για κάθε χρήση της πατέντας του;
Φανταστείτε ότι βρίσκετε αύριο την θεραπεία για τον covid. Θα σκεφτείτε πόσο πλούσιοι θα γίνετε ή πόσο θα βοηθήσετε τον κόσμο;