Μάρκος Αυρήλιος · Τα εις εαυτόν
[βιβλία Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα του Στωϊκισμού καθώς επίσης δεν ξέρω αν ο Αυρήλιος θεωρείται φιλόσοφος, θα έλεγα ότι περισσότερο ήταν ένας άνθρωπος που επιθυμούσε να είναι φιλόσοφος παρά οτιδήποτε άλλο. Το εντυπωσιακό με την περίπτωσή του είναι σίγουρα το γεγονός ότι αυτός ο άνθρωπος κατάφερε να ανέβει στο υψηλότερο πολιτειακό αξίωμα της εποχής του, να γίνει αυτοκράτορας της Ρώμης. Έχω την εντύπωση ότι οι Ρωμαίοι κατάφεραν για αρκετά χρόνια να έχουν πολυ καλές επιδόσεις στην διοίκηση γιατι σταμάτησαν μετά τον Δομιτιανό να ακολουθούν την κληρονομικότητα σαν θεσμό μετάβασης της εξουσίας και προσπαθούσαν να βρουν τον καλύτερο διάδοχο βάσει κριτηρίων διοίκησης, ευφυίας κτλ κτλ. Παραδόξως αυτό το σταμάτησε ο Αυρήλιος ορίζοντας τον γιο του.
Οι Στωϊκοί ήταν κατά βάση εμπειριστές. Θεωρούσαν ότι υπάρχουν 4 αρετές για την κατάκτηση της ευδαιμονίας, η φρόνηση, η ανδρεία, η εγκράτεια και η δικαιοσύνη. Οτιδήποτε λοιπόν ευνοεί αυτές τις αρέτες είναι θετικό, ό,τι τις περιορίζει αρνητικό και όλα τα άλλα είναι ουδέτερα. O Αυρήλιος αντικαθιστά κάποιες φορές την φρόνηση με την αλήθεια. Θεωρούσαν επίσης ότι το λάθος των ανθρώπων και η πηγή κάθε απογοήτευσης είναι ότι εκτιμούν περισσότερο ό,τι δεν ελέγχουν. Επίσης οι Στωϊκοί δεν έδιναν σημασία αν είναι κάποιος λίγο άδικος ή πολύ. Είτε ήταν είτε όχι.
Ο Αυρήλιος, συμπαθεί την σκληραγωγία και τα σταράτα λόγια. Συγκρίνει την ειλικρίνεια με την γενναιότητα.
Η φύση και η εξέτασή της είναι από τα βασικά θέματα σε όλο το βιβλίο. Για παράδειγμα, λέει ότι η φύση των ανθρώπων ειναι να συνεργάζονται. Οτιδήποτε πάει κόντρα σε αυτή την φύση δεν είναι σωστό. Η ζωή και ο θάνατος ειναι μέσα στην φύση. Οφείλεις να τα δεχτείς σαν όλες τις μεταβολές, π.χ. την ενηλικίωση, τα γερατιά κτλ κτλ. Η τύχη είναι μέσα στην φύση. Στην φύση του ανθρώπου ειναι να νοιάζεται για τους άλλους. Οτιδήποτε βοηθάει αυτό είναι θεμιτό και δίκαιο.
Πολλές φορές υπάρχει το θέμα του “ζήσε χωρίς αύριο”. Αυτό νομίζω είναι σε όλους τους Στωϊκούς. Μου αρέσει που στην προσέγγισή τους, παρουσιάζεται το Παρόν, η Στιγμή σαν το μοναδικό βίωμα και το μοναδικό χρονικό σημείο που έχουμε έλεγχο με τον νου. Το μέλλον είναι άγνωστο και το παρελθόν έχει χαθεί, δεν μας ανήκει πιά. Το θέμα του “ζήσε σαν να είναι τελευταία μέρα” το αξιοποιούν οι Στωϊκοι μάλλον σαν εργαλείο θάρρους παρά ασυδωσίας.
O Αυρήλιος θεωρεί το να μην μπορείς να διακρίνεις το καλό με το κακό σαν είδος τυφλότητας και το παρομοιάζει με το να μην μπορείς να διακρίνεις το άσπρο από το μαύρο.
Υπάρχει πολλή έντονη αποστροφή στην υστεροφημία, στην απόκτηση δόξας και στην απόκτηση υλικών αγαθών, στους τίτλους και στους επαίνους. Η βασική επιχειρηματολογία είναι ότι τίποτα από όλα τα παραπάνω δεν ωφελούν τις 4 βασικές αρετές.
Γενικά ο θάνατος και η αντιμετώπισή του όσο ζεις είναι βασικό θέμα στο βιβλίο. Δανείζεται πολλές φορές την φράση του Επίκτητου για την ζωή: “Μπήκες στο καράβι, ταξίδεψες, έφτασες. Κατέβα”.
Σχετικά με τις αρετές του αρέσει η ολιγάρκεια και σε αυτό. Προτιμάει να μην καταπιάνεται με πολλά. Γενικά, αντιτίθεται να κάνει κάποιος άσκοπα πράγματα που δεν τελειοποιούν την τέχνη της ζωής.
Η βασική πεποίθηση των Στωϊκών παρουσιάζεται και εδώ πάρα πολλές φορές. Ότι δηλάδη ο νους είναι υπεύθυνος για τα πράγματα που ορίζει και κανείς εξωτερικός δεν μπορει να τον επηρεάσει ή να του αλλάξει διάθεση.
Ένα ακόμα σημείο των Στωϊκών που φωτίζεται στο κείμενο είναι η μεταβολή των πραγμάτων και ο μετασχηματισμός. Οι Στωϊκοί πίστευαν στην αέναη επανάληψη του σύμπαντος καθώς και ότι όλα είναι αλληλένδετα όπως και εφήμερα.
Σοφία σημαίνει δίκαιες πράξεις. Και σε αυτό το σημείο επιμένει αρκετά ο Αυρήλιος ιδιαίτερα με το κοινωνικό σύνολο και το πόσο σημαντικό είναι να το ευεργετείς και να κάνεις δίκαιες πράξεις.
Φράσεις που μου άρεσαν
οι παραστάσεις που φέρνεις στο νου σου χρωματίζουν την ψυχή
Έχει αποδειχτεί πρό πολλού ότι είμαστε γεννημένοι για να ζούμε ως κοινωνικά όντα.
.. του έργου προηγείται αυτό που αναστέλλει το έργο, και του δρόμου προηγείται το εμπόδιο που κλείνει τον δρόμο
Ό,τι δεν βλάπτει την πολιτεία δεν βλάπτει ουτε τον πολίτη
… καλή μοίρα σημαίνει μεταστροφές της ψυχής προς το καλό, καλές επιθυμίες, καλές πράξεις.
Γιατί η έπαρση ξελογιάζει με τον χειρότερο τρόπο, ιδίως όταν νομίζεις ότι καταγίνεσαι με σπουδαία ζητήματα.
Ένα πράγμα έχει μεγάλη αξία σ’ ετούτη τη ζωή: το να ζήσεις με αλήθεια και δικαιοσύνη, καλοπροαίρετος με τους ψεύτες και τους άδικους.
Στο χέρι σου είναι να ξαναζήσεις την ζωή. Ξαναδές τα πράγματα όπως τα έβλεπες. Αυτό θα πει να ξαναζείς.
Αν χάσεις την ικανότητα να συνειδητοποιείς ότι σφάλεις ποιός ο λόγος να ζεις;
Ένδον σκάπτε. Μέσα σου είναι η πηγή του καλού και θ’ αναβλύζει ακατάπαυστα όσο συνεχίζεις να σκάβεις.
Πρόσεξε μην νοιώσεις ποτέ για τους απάνθρωπους αυτό που οι απάνθρωποι νοιώθουν για τους ανθρώπους.
Ζήσε χωρίς καταναγκασμούς.
Να θυμάσαι ότι ακόμη και το να αλλάξεις άποψη και να ακολουθήσεις κάποιον που σε διορθώνει είναι ελευθερία.
Τούτο εδώ το παρόν χάρισέ το στον εαυτό σου.
Οι άνθρωποι έχουν γίνει ο ένας για τον άλλο. Λοιπόν, δίδασκε ή υπόμενε.