Όταν ήρθε το MP3 ήταν ευλογία. Ακούσαμε δίσκους που δεν μπορούσαμε να αντιγράψουμε ή αγοράσουμε, κατεβάσαμε skins και visualizations για το Winamp, φτιάξαμε λίστες και μοιραστήκαμε αρχεία με φίλους. Μετά βαρεθήκαμε. Ήρθε το YouTube και το Spotify με μια υπόσχεση, να είναι καλύτερα από τα MP3. Και μετά ξεχάσαμε να ακούμε μουσική. Γιατί; Προσπάθησα να θυμηθώ γιατί βαρεθήκαμε τα MP3 και δεν τα κατάφερα. Ανέσυρα παλιά CD και DVD, αγόρασα έναν εξωτερικό DVD player, πήρα από φίλους δισκάκια με MP3 και άρχισα πάλι την διαδικασία από την αρχή να καταλάβω καλύτερα τι συνέβη στην πορεία.
Τις πρώτες μέρες είχα μια εξαιρετική διάθεση και περιέργεια για τα τραγούδια που ανακάλυπτα, κάποια για δεύτερη ή τρίτη φορά στην ζωή μου. Όσο άκουγα δισκάκια MP3 τόσο περισσότερες μουσικές έβρισκε η σκαπάνη στα ξεχασμένα δισκάκια. Είχα διάφορες ιδέες για την οργάνωση των αρχείων, τον τρόπο ονομασίας των φακέλων, των δίσκων, των συγκροτημάτων, των ελληνικών τίτλων, των … Ναι, τότε θυμήθηκα τι είχε πάει στραβά με τα MP3. Μας είχαν σπάσει τα νεύρα από την ποσότητα και την αδυναμία διαχείρισής τους. Δεν μπορούσαμε να βρούμε αυτό που θέλαμε, δεν ξέραμε τι ψάχναμε εξαρχής, δεν είχαμε αγαπημένα τραγούδια, δεν νιώσαμε σύνδεση μεταξύ ημών και ενός αρχείου MP3, τουλάχιστον στον βαθμό που το κάναμε με τις κασσέτες και τα βινύλια.
Το πρώτο που πρέπει να σκεφτούμε είναι η διαχείριση της αφθονίας. Δεν ήμασταν ποτέ εκπαιδευμένοι να ζούμε σε περιβάλλοντα με αφθονία. Για την ακρίβεια, θεωρώ ότι προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση αφθονίας (MP3) με εργαλεία έλλειψης (δίσκους βινυλίου). Έτσι, προσπαθήσαμε να οργανώσουμε τα MP3 - που ίσως είναι και η πρώτη μαζική εμπειρία αφθονίας - σε φακέλους, με tags, σε λίστες κ.τλ. Μα δεν μπορείς να οργανώσεις κάτι που δεν έχεις γνωρίσει. Οπότε εδώ υπάρχουν ποιοτικές διαφορές ανάμεσα στα εργαλεία που απαιτούν οι καταστάσεις αφθονίας και έλλειψης.
Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο για την κατανόηση του φαινομένου των MP3 είναι η έννοια / το νόημα που έχουμε για τα αντικείμενα και τον χώρο. Τα MP3 είναι πληροφορία, ύλη διατεταγμένη με συγκεκριμένο τρόπο. Μπορεί να μην έχει υφή, χρώμα, να μην μπορείς να την πιάσεις - παρά έμμεσα - εξακολουθεί όμως να αποτελεί αντικείμενο κατοχής. Και ο λόγος είναι ότι ένα από τα κριτήρια που σκέφτομαι για την κατοχή δεν μπορεί παρά να είναι το άγχος της απώλειας. Αυτός είναι ο λόγος που κρατούσαμε backups των MP3 και αυτός είναι ο λόγος που διατηρούμε backups των φωτογραφιών μας. Δεν θέλουμε να χάσουμε τα δεδομένα, την πληροφορία.
Όμως δεν πρέπει να υπάρχει κάποιος στον κόσμο που να έχει δεθεί με ένα MP3 με τον ίδιο τρόπο που δένεται με ένα μπλουζάκι ή ένα σπίτι ή δεν ξέρω τι άλλο. Και ο λόγος είναι ότι δεν καταλαμβάνει φυσικό χώρο σαν τα αισθητά πράγματα. Πέραν του συναισθηματικού και πνευματικού δεν φαίνεται να μπορεί να υπάρχει άλλο δέσιμο. Μπορεί να αλλάξει το παραπάνω στο μέλλον; Με ποιόν τρόπο άραγε;
Ένα άλλο παράδειγμα που φωτίζει την αλλαγή της κατάστασης ανάμεσα στην έλλειψη και την αφθονία είναι τα ringtones. Όταν οι εταιρείες προσέφεραν μια ντουζίνα μόνο, όλοι έγραφαν τα δικά τους και το κάθε κινητό είχε ξεχωριστό ήχο. Όταν οι επιλογές έγιναν υπερβολικά πολλές σχεδόν κανείς δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει το προσωπικό του ringtone. Γιατί;
Το ίδιο παρατηρείται και στα wallpapers. Οι περισσότεροι μένουν με τις προκαθορισμένες επιλογές ενώ κάποτε οι περισσότεροι προσπαθούσαν να αλλάξουν το wallpaper. Είναι θέμα αισθητικής; Τα σημερινά προκαθορισμένα wallpapers είναι αρκούντως όμορφα; Δεν είμαι σίγουρος. Η θεωρία που έχω σχηματίσει είναι η εξής: υπάρχει ένα όριο κάτω από το οποίο ο άνθρωπος αισθάνεται περιορισμένος και επιζητά μικρές διαφοροποιήσεις, οι οποίες μάλλον έχουν και κοινωνική επιβράβευση, και πάνω από το οποίο δεν βλέπει τον λόγο να ασχοληθεί και να πάρει απόφαση. Προφανώς θέλει διερεύνηση το παραπάνω. Στην δεύτερη περίπτωση, εκείνη της αφθονίας, φαίνεται να υπάρχει μια αίσθηση ελευθερίας επιλογών που να είναι ικανοποιητική και να αδρανοποιεί τους περισσότερους. Είναι το ανάλογο με την ψυχολογική κατάσταση που έχουν οι άνθρωποι που ζουν πολύ κοντά σε σημαντικά μνημεία και δεν τα επισκέπτονται ποτέ με τη σκέψη ότι μπορούν να τα επισκεφθούν ανά πάσα ώρα και στιγμή. Γιατί ακόμη και ο διαθέσιμος ή όχι χρόνος εμπίπτει στις καταστάσεις αφθονίας και έλλειψης.
Σχετικά με την αφθονία και την εκτίμηση των φαινομένων ως τέτοια, είναι προφανές ότι έχουμε τέσσερις περιπτώσεις.
Μία ποσότητα είναι σε έλλειψη, οι άνθρωποι εκτιμούν το αντίθετο, υπάρχει απειλή εξαφάνισης.
Μία ποσότητα είναι σε έλλειψη, οι άνθρωποι εκτιμούν το ίδιο, υπάρχει προστασία, συντήρηση, και ιερός χαρακτήρας των πόρων / αντικειμένων.
Μία ποσότητα είναι σε αφθονία, οι άνθρωποι εκτιμούν το ίδιο, υπάρχει εκμετάλλευση, μετατροπή και ιερός χαρακτήρας (βλ. Ήλιος, μάνα Γη).
Μία ποσότητα είναι σε αφθονία, οι άνθρωποι εκτιμούν το αντίθετο ή δεν το αντιλαμβάνονται, υπάρχει κορεσμός, εθισμός.
Φαίνεται ότι τα εργαλεία αντιμετώπισης των φαινομένων έλλειψης είναι η συντήρηση, η προσεχτική χρήση και κατανάλωση, η “ιεροποίηση” / φετιχοποίηση, η συλλογή ταξινόμηση και η προστασία. Ενώ τα εργαλεία αντιμετώπισης της αφθονίας είναι η χρήση και κατανάλωση, η μετατροπή, οι επιλογές, η σπατάλη, το μοίρασμα, η συγκέντρωση χωρίς ταξινόμηση και τέλος η κάτω από προϋποθέσεις απο-ιεροποίηση.
Βλέπουμε ότι είναι άλλη η ψυχολογία του ανθρώπου όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με κάτι που είναι σε έλλειψη και διαφορετική όταν είναι σε αφθονία. Επίσης, φαίνεται πως υπάρχουν αρκετά προβλήματα όταν οι άνθρωποι δεν κατανοούν την φύση του πόρου ή αντικειμένου που έχουν μπροστά τους.
Μιας και μιλάμε για ποσότητες, είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπάρχουν διαβαθμίσεις στον ορισμό τους οι οποίες διαβαθμίσεις προκαλούν και διαφορετικές αντιδράσεις. Με μια γρήγορη ματιά βλέπουμε ότι τα φαινόμενα ή αντικείμενα σε έλλειψη μπορεί να είναι μοναδικά, ελάχιστα ή λίγα ενώ εκείνα σε αφθονία μπορεί να είναι πάρα πολλά αλλά αναλώσιμα ή όχι. Επίσης είναι αναμενόμενο ότι ως ορισμό της αφθονίας θα λέγαμε ότι είναι κάτι που είναι σε τέτοια ποσότητα που η απόκτησή του δεν προκαλεί φθόνο ή ζήλεια.
Σκεπτόμενος τα παραπάνω έχω καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα, που είναι μάλλον πιο γενικά.
Καταρχάς, ένα πρόβλημα στους σημερινούς ανθρώπους είναι ότι δεν μπορούν να εκτιμήσουν σωστά τις ποσότητες ή τις ποιότητες των ποσοτήτων και φέρονται αντίθετα από την φύση τους. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαχείριση του χρόνου.
Ένα δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι εφόσον οι περισσότερες ποσότητες είναι σε έλλειψη, αυτό που κινεί τον κόσμο είναι ο φθόνος για την απόκτησή τους και ο πόλεμος.
Ένα τρίτο συμπέρασμα είναι ότι παρουσιάζει ενδιαφέρον όταν αλλάζουν οι ποιότητες των ποσοτήτων - από έλλειψη σε αφθονία και το αντίστροφο. Φυσικά η φορά παίζει ρόλο.
Μόνο η γνώση και η εφαρμογής της - εκτός από εντελώς τυχαία συμβάντα - μπορούν να αλλάξουν την φύση των ποσοτήτων.
Μια ακόμη διαπίστωση είναι ότι τόσο η ανθρωπότητα κληρονομικά όσο και όλα τα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα έχουν ασχοληθεί μόνο με τη διαχείριση της έλλειψης και ποτέ της αφθονίας.
Βλέπω επίσης ότι η εκτίμηση της ποσότητας έχει έμμεση σχέση και με την ηθική. Για παράδειγμα, στην κλασσική διαπίστωση του Νίτσε πως αυτός που σκοτώνει μια πεταλούδα είναι δολοφόνος ενώ εκείνος που σκοτώνει μια κατσαρίδα είναι ήρωας, που εγκαινιάζει την σχέση της ηθικής με την αισθητική, όταν υποθέσουμε πως οι πεταλούδες είναι άπειρες ενώ η κατσαρίδα η τελευταία του είδους φαίνεται να αντιστρέφονται οι ρόλοι και να συνδεέται η ηθική με την αφθονία και την έλλειψη. Προφανώς οι σχέσεις που αναφέρονται στην αγιότητα και ιεροποίηση έχουν προεκτάσεις ηθικής.